Sự tích ông Đùng, bà Đùng (Truyện cổ dân tộc Mường)
“Sự tích ông Đùng, bà Đùng” là truyện cổ dân tộc Mường, ca ngợi công lao chinh phục tự nhiên và giải thích đặc điểm của sông Đà ngày nay.
Truyện truyền thuyết là những truyện dân gian xuất hiện sau truyện thần thoại, trong đó nhân vật và sự việc ít nhiều có dính dáng đến lịch sử, được chia làm hai thời kỳ chính:
“Sự tích ông Đùng, bà Đùng” là truyện cổ dân tộc Mường, ca ngợi công lao chinh phục tự nhiên và giải thích đặc điểm của sông Đà ngày nay.
“Truyền thuyết về Hồ Gươm” là câu chuyện kể về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống giặc Minh, và giải thích nguồn gốc của tên gọi Hồ Gươm ngày nay.
Sự tích núi Ngũ Hành Sơn (Đà Nẵng) là truyện truyền thuyết Việt Nam, giải thích nguồn gốc ra đời và tên gọi của ngọn núi Ngũ Hành Sơn ở Đà Nẵng ngày nay.
Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy là bài học cảnh giác đối với kẻ thù, đồng thời giải thích nguyên nhân của việc mất nước Âu Lạc trong lịch sử.
Truyền thuyết “Con Rồng cháu Tiên” (Trăm trứng nở trăm con) nhằm giải thích về nguồn gốc dân tộc, đề cao lòng tự hào và tinh thần đoàn kết.
Sơn Tinh, Thủy Tinh là câu chuyện truyền thuyết giải thích hiện tượng bão lụt hàng năm và nói lên ước muốn chế ngự sức mạnh thiên nhiên của người xưa.
Sự tích bánh chưng – bánh giầy giải thích nguồn gốc của hai thứ bánh cổ truyền và phản ánh quan niệm sơ khai của người xưa về vũ trụ: trời tròn, đất vuông.
Truyện Thánh Gióng hay còn gọi truyền thuyết Phù Đổng Thiên Vương ca ngợi tinh thần chống giặc ngoại xâm và giải thích một số dấu tích cổ xưa còn để lại.
Sự tích ông Táo về Trời [hay truyện Sự tích Táo quân] đề cao nghĩa vợ tình chồng là nền tảng hạnh phúc gia đình và giải thích tục lệ cúng ông Công, ông Táo.
Sự tích quả dưa hấu (còn gọi truyện sự tích Mai An Tiêm), là câu chuyện đề cao giá trị của sức lao động và giải thích nguồn gốc của trái dưa hấu ngày nay.
Sự tích hồ Ba Bể là truyện truyền thuyết kể về nguồn gốc hồ Ba Bể ngày nay và ca ngợi những tấm lòng nhân ái, sẵn sàng giúp đỡ người khác lúc khó khăn.